Waarde – Filosofie

Wat koop je nu eigenlijk? Koop je iets voor het nut, koop je het voor de beleving, koop je het om erbij te horen? Als je daarover wat meer hebt nagedacht, dan kan je het ook omkeren en inzoomen op wat jij kan creëren aan waarde waar mensen of de maatschappij iets aan heeft.

Dit deel van de teksten over waarde gaat over wat mensen door de jaren heen hebben gedacht over hoe je waarde creert en wat dat doet met mensen en de maatschappij.

Nut van dit lezen? Goh, alleen als je wat verder wil nadenken over wat jij doet als je iets koopt, besteed je jouw geld dan goed? Of als je iets maakt, waarop zoom je dan in bij de gebruiker van wat je gemaakt hebt. Zowel met commerciele producten en diensten als die in de non-profit sector.

Stelling: Waarde is niet meer het product of dienst, maar de beleving er van.

Jean Baudrillard – Over consumptie maatschappij

Wat heeft waarde tegenwoordig? Kan een waarde op zichzelf een waarde hebben of is de waarde afhankelijk wie het gebruikt, of welke groep het gebruikt? Goud kan je niet drinken, ook niet eten, ook niet tv op kijken. Waarom is het dan toch iets waard? In de zomer van 2024 dacht ik daar eens over en nam een stap terug om te onderzoeken wie daar zoal eens wat over gedacht had. Dan hoef ik niet alle gedachtes zelf te verzinnen. Zo kwam ik op een Franse meneer, Jean Baudrillard.

Die was spreker op vele internationale podia en gevraagd door overheden om zijn visie te geven. Terwijl die verder alleen maar fotograaf wilde zijn. In deze tekst maak ik gebruik van Baudrillard zijn gedachtes en leg die uit met ‘waarde creatie’ in gedachte.

Nu van dit lezen? Als je bezig bent met waarde creëren, geeft je dit een manier dieper naar de waarde creatie te kijken.

Wat iets meer waard maakt is een lastig vraagstuk. En je treintje van logica zal mogelijk zijn als onderstaand.

• Als eerste zal je denken dat dit afhangt van wat iemand ervoor wil betalen.
• En dan vraag je verder, wat maakt dat iemand er meer voor wil betalen?
• Dat dan denk je is zo als dat meer nut voor iemand heeft!
• En wat is dan het nut dat iets voor iemand heeft?
• Dat is verschillend hoor ik je denken.
• En hoezo verschilt dat dan?
• Dat is afhankelijk wat iemand voor noden heeft.
• En dat is afhankelijk van wat iemand niet heeft, daar heeft die behoefte aan.

…. En dan is het antwoord van deze meneer Baudrillard dat mensen behoefte hebben aan een identiteit. Mensen willen iemand zijn.

De logica opbouw is:

Gedachtepunt 1: Het is niet de functie van een ding, maar welk signaal het geeft. Een ding, zoals bijvoorbeeld een schoen, een horloge, een jurk. Als je die draagt geeft je een signaal af aan de andere mens die ziet dat je dit draagt. En daarmee gaat de waarde van dat ding over op jou. Die jurk van Cartier of Versace, draagt de waarde van het dure merk, dat Cartier en Versace is, over op jou.

Het gaat dus niet over het gebruik van het ding, maar dat je wil communiceren dat je een bepaalde sociale status hebt. Dat jouw identiteit die is van de ‘Rolex dragers’. Het functionele nut van die Rolex horloge is dat die de tijd verteld. Maar dat doet ieder ander horloge ook.

Gedachtepunt 2: Waarde zit niet in het fysieke, echt ding, maar de beleving. Rook je een sigaret om een droog gevoel in je mond te krijgen? Nee, om stoer te zijn. Drink je nu een cola voor de dorst? Vaak niet. Je drinkt het om onderdeel van de happy wereld te zijn.

Wat je verbruikt is niet dat water, bruine kleurstof en suiker, maar de node waarin Cola voorziet is die van een geluk gevoel. Mensen consumeren beelden en simulaties van de werkelijkheid die uiteindelijk de echte wereld vervangen en domineren.

Gedachtepunt 3: Wat je koopt bepaald wie je bent. Door de haver-melk-koffie te kopen, bepaal je dat je xyz bent. Anders dan de melk-koffie koopster. Zo onderscheidt je jezelf.

Dus de consumptiemaatschappij daarin verdwijnt de grens tussen waarheid en fictie. Drink je water + koffie + haver-melk of drink je emotie?

Gedachtepunt 4: De consumptiemaatschappij geeft structuur. Vroeger was de structuur die van samenleven, dan van maken, nu van consumeren. Consumeren van drankjes, van reisbelevingen, van scherm likes. Dat bepaalt wat mensen denken dat waar is. Wat andere consumeren geeft je een gevoel dat je begrijpt waar die mensen over denken, welke waarde en normen ze hebben.

Afsluiting. Opsommend schreef Jean Baudrillard, en ik vulde aan, over:

• Het Systeem van Tekens en Symbolen: de consumptiemaatschappij is een systeem waarin objecten fungeren als tekens en symbolen.
• Hyperrealiteit: Advertenties, media en marketing creëren een wereld van hyperrealiteit waarin de grens tussen het echte en het valse vervaagt. Mensen consumeren beelden en simulaties van de werkelijkheid die uiteindelijk de echte wereld vervangen en domineren.
• Consumptie als Sociale Differentiatie: In de consumptiemaatschappij worden objecten gebruikt om sociale verschillen en identiteiten uit te drukken.
• De Consumptiemaatschappij als totaal kader: Consumptie wordt de lens waardoor mensen de wereld waarnemen en ervaren.

Rudolph Regter, zomer 2024

Socaal Afval

Als je op zoek bent naar hoe je waarde kan creëren in een non-profit zetting. Of iets wil doen met de People en Prosperity van de 4 P’s dan hieronder wat gedachtes van verschillende denkers. Deze heb ik geselecteerd en van hun werk delen genomen die ik dacht relevant te kunnen zijn als je over waarde creatie in filosofische zin denkt in relatie tot mensen en welzijn.

Sociaal Afval

Denkpunt 1) Wie niet consumeert is Sociaal Afval. We leven in een maatschappij die gaat over het consumeren, jarenlang heb ik als werk gehad mensen producten of diensten ‘aansmeren’ waar ze soms geen enkel nut mee hadden….. Het verbruiken, consumeren, van eten, drinken, kleding, reisevents, scherm (levens) tijd. Er zijn mensen die daar niet aan mee kunnen doen. En nu niet mee doen, is verder in de put raken, het is een neerwaartse spiraal, want de consumptiemaatschappij creëert voortdurend nieuwe behoeften en verlangens, waardoor degenen die niet kunnen deelnemen steeds verder gemarginaliseerd raken. En er zijn mensen die niet mee willen doen.

Effect: Die mensen worden gezien als buitenstaanders en overbodig of marginaal. Die zijn het sociale afval zoals Zygmunt dat noemt. Een mooie term die denk ik goed past.

Waarde creatie: Iedereen die actief is met een buurthuis kan hier verder mee. Vrienden van me die met dakloze bezig zijn. Maar je hoeft het niet ver te zoeken, doe eens iets voor de buurvrouw naast je. Of bel eens wat vaker met die oud tante die alleen is.

Intermezzo: Terwijl ik dit type zit ik op een plein in Antwerpen, waar ik tussen sociaal afval mensen zit. Zwervers, vaak verslaafd. Groepjes mannen uit Tibet. En altijd een luid lachende man die steeds andere verhalen verteld, steeds met een drank in zijn hand. Het zou leuk zijn eens met een groepje studenten hier te zitten en koffie te drinken en te discussiëren.

Denkpunt 2) Consumeren is rusteloos, steeds zoeken. Na iets maken, kan je rusten. We zijn aan het consumeren de hele dag. Dat is een zoektocht die nooit van ophouden weet. Je blijft steeds bezig te zoeken naar een kortstondige bevrediging en hangt steeds tegen een stress punt aan door al dat zoeken. Als je iets maakt, dan is dat anders. Je kan na het maken, terug op iets kijken en even met trots rust nemen.

Effect: Hoge stress en burn-out ratio’s op je werk en privé.

Waarde creatie: Verzin iets waar mensen iets produceren voor zichzelf of anderen. En laat ze trots zijn op wat ze gecreëerd hebben. Of wees trots op jezelf dat je deze studie doet, waarna je in privé en werk beter kan acteren.

Denkpunt 3a) Zekerheden verdwenen, alles nu vloeibaar dus onzeker. Zygmunt introduceerde het concept van ‘vloeibare moderniteit’ om de verschuiving van een stabiele, vaste samenleving naar een meer vloeibare, flexibele samenleving te beschrijven. Dit vraagt om doorlopende verandering. Van iedereen die spruitjes en aardappelen eten, naar mensen die kousenband en rijst eten. Verandering overal. En daar zijn mensen niet goed in. Dus die raken onzeker. Vaste sociale rollen veranderen ook. De notaris is niet meer de ‘notabele van het dorp’.

Effect: Minder zekerheden, meer onzekerheden, meer agressie etc.

Waarde creatie: Communiceer veel over jouw waarden en normen en blijf in contact met mensen die daar een andere invulling aan geven.

Denkpunt 3b) Als zekerheden verdwijnen, trekken mensen zich terug. Als iemand onzeker raakt start het vecht, vlucht of bevriezen gedrag. En al die drie zijn niet activiteiten waarbij je blijft communiceren met je omgeving. Dus men raakt ook steeds meer geïndividualiseerd.

Effect: Traditionele sociale banden, zoals die van familie, gemeenschap en klasse, raken verzwakt. Individuen moeten hun eigen levenspad kiezen en verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen successen en mislukkingen, wat kan leiden tot gevoelens van onzekerheid en angst.

Sociaal en psychologische gevolgen. Men krijgt een gevoel van waardeloosheid, verlies van zelfrespect en eenzaamheid.

Waarde creatie: Help mensen op weg. Maak een goede onboarding voor nieuwe collega’s. Trek studenten aan voor een stage. Laat oudere medewerkers niet in isolement raken in de laatste jaren voor hun pensioen. Doe iets met de behoefte van mensen aan solidariteit. Activeer de verantwoordelijkheid nemen jegens anderen.

Denkpunt 4) Beleid vaak eendimensionaal: meer regels. Overheden en beleidsmakers worstelen vaak met de vraag hoe om te gaan met sociaal afval. Vaak resulteren de beleid dat meer onderdruk, meer regels stelt, dan strategieën in te zetten van verschil accepteren en mee leren omgaan.

Effect: Er is een tendens om problemen van sociaal afval op te lossen door hen uit het zicht te plaatsen, zoals het bouwen van muren of hekken, of door hen op te sluiten in gevangenissen of detentiecentra.

Mensen worden bekeken vanuit hun ‘economische waarde’.

Waardecreatie: Weet Rudolph zo even nog niet. Heb jij suggesties?

Wat is het nut voor Non-profit die zoekt naar Public Value?

Er is een duidelijk verband tussen het onderwerp Social Afval en wat mensen die in overheidsorganisaties of andere non-profit werken kunnen doen voor deze groep mensen denk ik.

Je zoekt in een non-porfit vaak naar wat er voor waarde is voor de maatschappij in wat je doet, wat de waarde is voor het publiek. De Public Value. Elders vertel ik er al veel over en leg materiaal van Prof. Xyz uit (hoe heet die meneer ook weer??)

Hier meer over de link tussen Public Value en Sociaal Afval.

Gedachte: Iedereen meenemen.

Public Value: Het concept van public value legt de nadruk op inclusiviteit en het creëren van waarde voor de hele samenleving, niet alleen voor bepaalde groepen. Dit omvat het bevorderen van sociale cohesie, gelijkheid en het welzijn van alle burgers.

Relatie met Sociaal Afval: Sociaal afval gaat over de uitsluiting en marginalisatie van bepaalde groepen die niet als economisch waardevol worden beschouwd. Door er een public value perspectief aan te nemen, kan je gaan werken aan het integreren van deze gemarginaliseerde groepen en hen waarde en waardigheid geven binnen de samenleving. Neem ze eens mee naar school of de organisatie waar je werkt!

Gedachte: Draagvlak eerlijk verdelen.

Public Value: Hier zit de verantwoordelijkheid van publieke instellingen en de samenleving om bij te dragen aan het welzijn van alle leden van de gemeenschap, inclusief de meest kwetsbaren.

Relatie met Sociaal Afval: De notie van sociaal afval wijst op een falen van maatschappelijke verantwoordelijkheid van mensen en organisaties. Waar bepaalde mensen worden uitgesloten en vergeten. Proberen deze verantwoordelijkheid te herstellen en systemen op te zetten die iedereen ondersteunen. Kijk eens in je organisatie of daar iets mogelijk is.

Gedachte: Waarde is niet alleen geld.

Public Value: Hier zeg je dat dat waarde ook sociaal, cultureel en ecologisch kan zijn. Het gaat om het creëren van een brede set van waarden die belangrijk zijn voor iedereen. (het publiek in de Public Value)

Relatie met Sociaal Afval: Sociaal Afval zijn mensen die als waardeloos worden beschouwd volgens een puur economisch model. En daar kan je iets aan doen, altijd.

Rudolph Regter, 20 juli 2024

Intermezzo. Wat meer over Sociaal afval – Definitie en Oorsprong.

Sociaal afval verwijst naar individuen of groepen die niet in staat zijn om mee te doen aan de consumptiemaatschappij of die geen economische bijdrage leveren die als waardevol wordt gezien.

Het concept is geworteld in de veranderingen in de arbeidsmarkt en de economie, waarbij globalisering en technologische vooruitgang traditionele banen vernietigen en nieuwe, vaak onzekere vormen van werk creëren. Gelukkig werk ik eraan mee mensen te helpen mee te kunnen met deze ontwikkelingen door opleidingen en trainingen. Zoals het programma ‘van Baan naar Loopbaan’.

Oorzaken. Globalisering heeft geleid tot een verschuiving in economische macht en productiebases. Waar vroeger lokale productie was, dus werkgelegenheid, is dat verplaatst naar lagelonenlanden, waardoor arbeiders zonder werk kwamen te zitten.

De nieuwe westerse economie vraagt om hoogopgeleide, flexibele werknemers, wat leidt tot een groeiende kloof tussen degenen die mee kunnen komen en degenen die achterblijven. Ben je werkloos, dan wordt je gezien als niet-competitief en daardoor als ‘overbodig’. En ben je overbodig gezien, dan leidt dat tot sociale uitsluiting, waarbij mensen niet alleen zonder werk, maar ook zonder sociale status of waardering achterblijven. En als je dat dan koppeld met de onzekerheid die dat bovenop je andere onzekerheden legt en je niet goed kan communiceren, dan is een organisatie als Confro.nl erg nuttig.

---

versie zomer 2024