Betrand Russel – Besluitvorming en macht

Betrand Russel heeft een plezierige schrijfstijl en zijn Engels is goed te volgen. De reden waarom ik een bergje boeken van zijn hand las. Hier ga ik het hebben over zijn boek ‘Power’ een goed titel om te denken dat dit ook wel iets met besluitvorming te maken zal hebben. En jawel.

Nut van lezen: indelen van macht in segmenten. Goed te gebruiken als je observerend naar een organisatie kijkt en mensen wat in vakjes wil stoppen. Leestijd: iets van 15 minuten?

Inleiding

Bertrand Russell schreef het boek ‘Power‘ in 1938. Hierin onderzoekt hij macht als een fundamenteel concept in het begrijpen van de menselijke samenleving en geschiedenis. Kocht en las het boek in een nieuwe uitgave in 2005 en nam het in de winter van 2024 weer ter hand omdat het nog steeds de kernpunten van denken over macht geeft en het verhaal zo weer van toepassing is op deze tijd.

Kernpunten

Russell beschouwt macht als veelzijdig, en hij benadrukt dat de oorsprong en het karakter van macht variëren afhankelijk van de sociale, culturele en technologische omstandigheden. Hij pleit voor het begrijpen en beheersen van macht om te voorkomen dat het destructief wordt gebruikt. Daar ben ik het mee eens en daarom is het fijn dat we tijd kunnen steken in het op afstand bezien van macht en haar en zijn dynamiek.

Hieronder heb ik een logische opbouw gemaakt van zijn denken en specifiek de punten eruit gehaald die met besluitvorming en macht te maken hebben. En dat zou ik willen gebruiken om met mekaar een soort indeling te maken over wat de oorsprong is van macht, bij wie dat dan beland, hoe wat verbanden zijn. Om dan te komen tot hoe macht zich verhoudt tot besluitvorming.

Module tip: Je hoeft de dingen niet uit je hoofd te leren, wel denk ik erover om dit artikel om te bouwen tot een studie/werkstuk dat gebruikt kan worden in leerwerkgroepen. Of gezamenlijk bewerkt en in gevuld, of individueel en besproken met anderen. (En dan in portfolio gedaan.)

Hoofdstuk 1. De oorsprong van macht

Russell ziet macht als een fundamentele eigenschap van menselijke relaties en sociale structuren. Een beetje open deur denk ik. Hij identificeert verschillende bronnen van macht. En later linkt hij deze oorsprongen een gevolg krijgen in de posities die dan gaan bestaan in de wereld. Dit ben ik wel met deze Russel eens, maar ben ook blij dat er mensen zijn die hun bestaan en positie niet laten afhangen van hun macht…. Ook mijn geliefde woord Ubuntu: ik ben omdat wij zijn, past hierbij.

1.2 – Indeling van macht – oorsprong en soort.

Macht door fysieke kracht: Dit is de meest basale vorm van macht, ontstaan uit fysieke dominantie. In de oertijd was dit essentieel voor overleving en sociale hiërarchie. Voorbeeld: Een stamleider die controle heeft over een groep door fysieke overmacht of militaire kracht. Anno 2025 zien we dat in landen terug helaas.

Macht door organisatie: Zodra mensen in grotere groepen leven, ontstaat macht door samenwerking en structuur. Organisatie versterkt individuele macht. Voorbeeld: Een leger dat, door gezamenlijke discipline, sterker is dan een groep losse strijders, of de vakbond die werknemers verenigd.

Macht door geloof en ideologie: Macht kan ontstaan door overtuiging, geloof en ideologische controle. Dit kan zowel religieus als seculier zijn. Voorbeeld: De macht van religieuze leiders zoals de paus, of politieke ideologieën zoals communisme of kapitalisme.

Macht door kennis en technologie: De controle over kennis en technologische vooruitgang geeft enorme macht in de moderne wereld. Voorbeeld: Wetenschappers of technologische elites die bepalen hoe nieuwe technologieën worden ingezet, zoals in 2025 door Elon Musk.

En de oorsprong van macht heeft dan een relatie met hoe je machthebbers kan indelen:

Russell maakt onderscheid tussen verschillende vormen van macht:

• Priesterlijke macht: Macht gebaseerd op geloof en religie, zoals geestelijke leiders.
• Toepassing: Macht door het beheersen van geloofssystemen en moraal. Voorbeeld: Religieuze instituties zoals de katholieke kerk in de middeleeuwen.
• Koninklijke macht: macht gebaseerd op dwang en militaire macht. Macht door dwang en geweld, vaak via militaire of juridische middelen. Voorbeeld: Monarchieën en keizerrijken.
• Ideologische macht. macht door controle over ideeën, onderwijs en propaganda. Voorbeeld: Totalitaire staten die censuur en propaganda gebruiken.
• Economische macht: Macht door controle over productiemiddelen, arbeid en kapitaal. Voorbeeld: Multinationals die de wereldeconomie beïnvloeden.

(Russel 1938, blz 23, 186)

Hoofdstuk 2. Stellingen over macht

Stelling dat macht de kern drijfveer is van mensen. Macht als fundamentele drijfveer. Russell betoogt dat macht een primaire menselijke drijfveer is, net zoals seks en hebzucht. Die beide zou ik denken hebben helaas ook steeds macht elementen in zich. Russel ziet macht niet alleen als iets negatiefs (zoals in tirannie), maar als een essentieel element van menselijke samenwerking en vooruitgang.

Stelling: macht geeft en beperking en vrijheid. Bertrand Russel benadrukt de spanning tussen macht en vrijheid. Macht kan vrijheid onderdrukken, maar tegelijkertijd is een zekere mate van macht noodzakelijk om vrijheid te beschermen en sociale organisatie mogelijk te maken. Hier komen we vast nog op terug. Op het verschil van Vrijheid-van en Vrijheid-tot.

Stelling: macht beïnvloedt de psyché. Russell onderzoekt hoe macht mensen aantrekt en hun gedrag beïnvloedt. Hij stelt dat macht vaak corruptie veroorzaakt, omdat mensen die macht hebben geneigd zijn zichzelf te verrijken of hun macht uit te breiden.

RR: dit zie je overall en veel. Zelf zou ik nog willen toevoegen dat macht een tunnel visie geeft. Elders kan je lezen dat uit onderzoek blijkt dat managers verkeerde beslissingen nemen, omdat je weinig tot niet de oude beslissingen en hun effecten te analyseren. Dus ze vallen steeds in dezelfde kuil. En na ik denk steeds meer. Na vanaf mijn 20e directeur van organisaties te zijn geweest herken ik daar veel van.

Stelling: macht in instituties creëert stabiliteit en misbruik. Macht wordt vaak gebundeld in instituties, zoals regeringen, kerken of bedrijven. Russell benadrukt hoe instituties macht kunnen gebruiken om stabiliteit te creëren, maar ook hoe ze kunnen verstarren en machtsmisbruik in de hand kunnen werken.

RR: Macht zit nu steeds meer in macht over technologie. Waarbij de technologie macht over mensen aan het nemen is en vervolgs de persoon die die technologie beheerst de machthebber is. Anno 2024 is daar Elon Musk een voorbeeld: macht over satelliet verbindingen die nodig zijn in oorlog. Of macht over twitter die macht heeft over hoe nieuws zich verspreid en zo macht over propaganda.

Stelling: een machtsevenwicht is het ideaal. Russell pleit voor een evenwicht van macht tussen verschillende groepen en individuen. Hij ziet dit als de sleutel tot een stabiele en rechtvaardige samenleving. Te veel macht in één hand leidt volgens hem onvermijdelijk tot tirannie. Past bij de uitspraak dat democratie het beste is van alle slechte. En dat dankzij democratie groepen ondemocratisch kunnen zijn en toch hun stem mogen laten horen.

Stelling: macht zonder ethische begrenzing maakt dingen stuk. Russell legt uit dat macht zonder ethische begrenzingen destructief is. Hij stelt dat macht altijd gericht moet zijn op het verbeteren van het welzijn van mensen in plaats van het nastreven van persoonlijke of ideologische doelen. Teveel voorbeelden kennen we allemaal over macht die niet in de perken gehouden word en wat daarvan komt….

Stelling: toekomst van macht gaat naar een centraal punt. Russell waarschuwt voor de groeiende centralisatie van macht, vooral in de vorm van staatsmacht en economische monopolies. Hij pleit voor democratische controle en decentralisatie om de negatieve effecten hiervan tegen te gaan.

RR: anno 2025 zien we dat. We spreken over bedrijven die groter zijn dan landen. Die dus een geo-politieke invloed hebben gekregen. Meta van facebook, Musk, Google, etc.

Stellingen op een rijtje. Met welke ben je het eens?

(Vote in Teams ga ik proberen op te zetten als ik hierover colleges geef.)

• Stelling: macht is kern drijfveer van mensen.
• Stelling: macht geeft en beperking en vrijheid.
• Stelling: macht beïnvloedt de psyché.
• Stelling: macht in instituties creëert stabiliteit en misbruik.
• Stelling: een machtsevenwicht is het ideaal.
• Stelling: macht zonder ethische begrenzing maakt dingen stuk.
• Stelling: toekomst van macht gaat naar een centraal punt.

Hoofdstuk 3. Karakter in relatie tot de oorsprong van macht.

Tot nu toe had ik het over de de bronnen van macht en hoe Russel dat ziet in posities. Wat voor effecten heeft dat macht hebben dan, zou je volgende vraag kunnen zijn. Hier is een overzicht van zijn analyse over het karakter en de oorsprong van macht zoals Russel die zag.

3.1. – Het karakter van de uitvoering van macht

Russell beschrijft macht als iets dat kan worden uitgeoefend op verschillende manieren, afhankelijk van de context en het doel. Hij verdeelt macht in twee hoofdcategorieën:

Autoritaire macht: Dit is macht die van bovenaf wordt opgelegd. Ze berust op dwang en gehoorzaamheid. Voorbeeld: Een dictator die wetten oplegt zonder consultatie van de bevolking. Dit kan alleen als je de bronnen in bezit hebt van fysiek of geloof of technologie denk ik.

Collaboratieve macht: Dit is macht die ontstaat door samenwerking en consensus. Het is minder gebaseerd op dwang en meer op vrijwillige samenwerking. Voorbeeld: Een democratische regering waarin de politieke leiders worden gekozen en beleid wordt bepaald door overleg. (een linkje is hier te maken naar de Hive Switch van Jonathan Haidt)

3.2. – Het ervaren van macht

Russell denkt dat er drie manieren zijn waarop macht wordt ervaren:

• Macht over jezelf: Individuele controle over je eigen verlangens en acties (bijvoorbeeld door discipline).
• Macht over mensen: Het directe vermogen om het gedrag van anderen te beheersen.
• Macht over natuur: Het gebruik van wetenschap en technologie om natuurlijke krachten te beheersen.

Dit is ook de indeling die ik maak bij besluitvorming.

a) Je besluit over jezelf als eerste. b) Je besluit over mensen (dat is in een organisatie), c) je besluit niet over de natuur.

En nu zit wat mij betreft de uitdaging in denken erin hoe je a en b en c samen ziet?

Besluit je over jezelf alleen? Of besluit je in samenwerking/onder druk van mensen. Besluit de natuur hoe je je voelt, en dus heeft invloed op de besluiten van jezelf en daarna de besluiten over de groep. Etc.

Hoofdstuk 4. Voorbeelden van macht in de geschiedenis

Russell gebruikt historische voorbeelden om te illustreren hoe macht zich manifesteert en verandert:

• De macht van farao’s in het oude Egypte, gebaseerd op religie en dwang.
• De feodale machtsstructuren in middeleeuws Europa, gebaseerd op economische controle en militaire kracht. Hier ook de machtsstructuren in China en andere landen met sterke ‘tribe’ cultuur. Hier zou ik zelf ook denk ik de macht van de katholieke kerk bij zetten met zijn overheersing politiek.
• De opkomst van kapitalisme, waarin economische macht steeds meer domineert.
• De macht van ideologie in de 20e eeuw, zoals het communisme en fascisme.
• De macht van techniek zou ik toevoegen, zoals je die ziet in 2024.

Hoofdstuk 5. De vorm van toegepaste macht, bepaalt je als individu.

Verschillende vormen van macht brengen specifieke soorten individuen voort. Als je onder een bepaald soort macht leeft en werkt dan vormt je dat is de gedachte. Russel legt uit dat het karakter en gedrag van mensen sterk worden gevormd door het soort macht dat zij bezitten of waar zij aan onderworpen zijn. Hier herken ik veel in. Toen ik begin twintig was werd ik directeur van een taleninstituut en gaf ik leiding aan iets van vijftig mensen. De jaren daarna is dat doorgegaan. Ik kan je vertellen dat me dat veranderd heeft…. Hier zijn de belangrijkste punten die Russell hierover maakt en mijn aanvullingen daarop. Hierbij zou ik voor mijn opleiding het graag willen hebben over de bedrijfsmatige onderdelen, dus economische macht en ideologische macht. Minder over priesterlijke macht.

Koninklijke macht (politieke of militaire macht): Kenmerken van de individuen in relatie tot deze machtsvorm zoals Russel dat ziet: Onderdanen in dergelijke systemen neigen naar patriottisme, loyaliteit en gehoorzaamheid, maar kunnen ook wantrouwen en angst ontwikkelen tegenover autoriteiten. Machtige figuren in deze systemen kunnen echter ook tiranniek, agressief en wreed worden door de focus op dwang en controle.

Degenen die macht uitoefenen binnen politieke of militaire structuren worden vaak gekenmerkt door ambitie, moed en strategisch denken.

Voorbeeld: Monarchen en militaire leiders zoals Alexander de Grote of Napoleon produceerden samenlevingen waarin gehoorzaamheid en discipline centraal stonden. Vele voorbeelden zijn in 2025 ook te vinden: Trump en Poetin en zo meer.

Economische macht: Kenmerken van de individuen in relatie tot deze machtsvorm zoals Russel dat ziet: Economische macht moedigt pragmatische, competitieve en materialistische individuen aan. Arbeiders en ondergeschikten in een dergelijk systeem ontwikkelen vaak eigenschappen zoals afhankelijkheid, efficiëntie en soms vervreemding door repetitieve arbeid.

Voorbeeld: Dit maakte een start tijdens de industriële revolutie. Toen produceerde het kapitalistische systeem industriëlen zoals Rockefeller, terwijl arbeiders werden gevormd tot gehoorzame en productieve eenheden. Musk die na corona iedereen die niet vijf dagen kwam werken met overuren, hun ontslag aanzegde.

Priesterlijke macht (spirituele of religieuze macht): Kenmerken van de individuen in relatie tot deze machtsvorm zoals Russel dat ziet: Mensen die onder priesterlijke macht leven, neigen naar gehoorzaamheid, geloof en conservatisme. Lees hiervoor naast het woord priester ook het woord rabbijn, imam, quaker, goeroe, etc.  

Leiders in dit systeem worden vaak gekenmerkt door intellectuele subtiliteit het goed kunnen werken met woorden en emoties. Ook zelfdiscipline en een focus op de controle van emoties en verlangens van henzelf en de ander. Ze zijn vaak ook beperkt in aantal, omdat het instituut dat de macht uitvoert, maar beperkte ‘licenties’ aan mensen geeft. Om priester te worden moet je benoemd worden.

Voorbeeld: Individuen in een theocratisch systeem (bijvoorbeeld middeleeuws Europa) zijn vaak gevormd door geloof en rituelen. Leiders zoals de paus combineerden intellectuele macht met morele autoriteit.

Ideologische macht: Kenmerken van de individuen in relatie tot deze machtsvorm zoals Russel dat ziet:Ideologische macht vormt zowel leiders als volgelingen die sterk toegewijd zijn aan een bepaald idee of ideaal.

Individuen onder invloed van ideologie kunnen idealistisch, dogmatisch en bereid zijn om persoonlijke offers te brengen voor de zaak.

Leiders in ideologische systemen zijn vaak charismatisch, manipulatief en vasthoudend, terwijl volgelingen een mix van fanatisme en blinde gehoorzaamheid vertonen.

Voorbeeld: Totalitaire regimes zoals het communisme onder Stalin of het fascisme onder Hitler produceerden fanatieke aanhangers en leiders met een sterke controle over hun volgelingen.

Macht in democratische systemen: Kenmerken van de individuen in relatie tot deze machtsvorm zoals Russel dat ziet:Democratische macht stimuleert eigenschappen zoals debatvaardigheid, samenwerking en een zekere mate van individualisme.

Leiders in democratische systemen worden gekenmerkt door diplomatieke en sociale vaardigheden, terwijl burgers meer geneigd zijn tot kritisch denken en participatie.

Er is echter ook een risico dat democratie oppervlakkige, populistische leiders voortbrengt die zich aanpassen aan de publieke opinie in plaats van visie te tonen.

Voorbeeld: Moderne democratieën bevorderen burgers met een gevoel van eigenwaarde en verantwoordelijkheid, maar kunnen ook leiden tot conformisme door de druk van de meerderheid.

Vraagstukken voor studenten

• Militaire macht
• Economische macht
• Ideologische macht
• Democratische macht

Discussie.

Onderstaand wat voorbeelden om de discussie aan te zwengelen. Die kan je in groep doen of individueel. Rudolph zou het erg interessant vinden je overwegingen te horen of te lezen over jouw werk situatie. Een half A4tje is al ok met jouw reflectie.

Militaire macht. Stel je werkt bij de politie. Zet men daar militaire macht in? Naar buiten en ook naar de interne organisatie? En speelt daar ook ideologische macht onderling, heeft een collega die erg tegen demonstraties is meer interne invloed dat iemand anders met een minder zichtbaar onderwerp?

Economische macht. Voel je dat waar je werkt het belangrijk is wie het budget beheerd? Wie betaald, bepaald?

Ideologische macht. Stel je mensen voor bij Greenpeace, werken die voor minder salaris denk je? En is dan de persoon met de sterkste stem, de grootste mond en grote ideologische visie de leidende persoon?

Democratische macht. Doet je manager o zo aardig en zegt die dat je alles mag zeggen en alles in het team besloten gaat worden? En dan doet niemand in het team wat. En omdat jij zo ideologisch voor je studenten staat, werk je te hard.

Algemene conclusie

Russell stelt dat het type macht in een samenleving niet alleen bepaalt hoe mensen handelen, maar ook wie ze worden. Het sociale systeem vormt persoonlijkheden, waarden en gedragingen. Hij waarschuwt ervoor dat sommige soorten macht (vooral die gebaseerd op dwang of ideologie) mensen vervormen en onvrij maken, terwijl meer collaboratieve vormen van macht ruimte bieden voor menselijke groei en creativiteit.

---

Als je hier nog bent en nog leestijd over hebt….. lees dan verder. En onderwerp dat ik interessant vindt omdat alle kranten in Nederland en Belgie in handen zijn van twee Belsiche uitgevers. Uitgevers die groot zijn kunnen worden met Belgisch belastinggeld omdat men grote subsidies kregen. Hoe objectief is de pers dan? De 5 kranten die ik op de zaterdag krijg zijn voor 70% hetzelfde…

Bertrand Russell besteedt in “Power: A New Social Analysis” aanzienlijke aandacht aan “power over opinion” (macht over de publieke opinie). Hij beschouwt dit als een van de meest subtiele en invloedrijke vormen van macht, omdat het gedrag en overtuigingen van mensen kan sturen zonder directe dwang.

Denk aan de eigenaar van Twitter, nu X. Of de persoon die elke dag de gekste uitspraken doet, waar dan journalisten op ingaan, omdat dit clicks geeft en aandacht voor hun artikel en die clicks bepalen hun inkomsten… Elke dag de gekte van de dag is natuurlijk leuk. Een beetje de vraag is of in die gekte ook iets feitelijks of wat er serieus toe doet in zit. Wel een mooie manier van de publieke opinie bewerken. Zie hoe Trump dat doet.

Hier zijn de kernpunten van Russel zijn betoog over deze vorm van macht:

1. Macht over opinie is essentieel voor controle. Russell stelt dat macht over opinie cruciaal is voor het handhaven van macht in andere vormen, zoals politieke, economische of religieuze macht. En hoe komt die opinie tot stand? Door wat je leest, ziet op TV of ziet en hoort op social media. Russel ziet het beïnvloeden van wat mensen geloven en denken als een indirecte, maar zeer effectieve manier om hun gedrag te sturen.

Voorbeeld: Poetin die bij aantreden als eerste heel subtiel de macht over de media over name. Rudolph heeft een college item rond propaganda.

2. Bronnen van macht over opinie. Russell identificeert verschillende middelen waarmee macht over opinie wordt uitgeoefend:

• Onderwijs: Het schoolsysteem vormt de ideeën en normen van toekomstige generaties.
• Religie: Religieuze instituten hebben eeuwenlang opinies gestuurd door moraal en wereldbeelden te dicteren.
• Media en propaganda: In de moderne wereld hebben kranten, boeken, radio en later andere media de macht om informatie te filteren en meningen te vormen.
• Sociale normen en cultuur: Traditionele overtuigingen en gewoonten beïnvloeden de perceptie van wat acceptabel of juist is.

3. Opinievorming is subtieler dan dwang. Russell benadrukt dat macht over opinie vaak moeilijker te herkennen is dan fysieke of economische macht. Mensen die onder deze invloed staan, zijn zich vaak niet bewust van de manier waarop hun overtuigingen zijn gevormd.

Voorbeeld: Politieke propaganda die een illusie van vrijheid creëert, terwijl de meningen van burgers worden gemanipuleerd. Of Rutten die in NL maar 2% bijdroeg aan Nato, en in zijn nieuwe rol vindt dat landen er 10% moeten bijdragen. Of in Nederland de ‘volksraadplegingen’ die men anno 2025 ook weer gaat doen.

4. Gevaren van macht over opinie. Russell waarschuwt voor de gevaren van macht over opinie, vooral als deze wordt gecentraliseerd.

• Dogmatisme: Wanneer opinies worden gecontroleerd, wordt kritisch denken ontmoedigd.
• Uniformiteit: Macht over opinie leidt tot conformiteit en onderdrukking van diversiteit van denken.
• Tirannie van de meerderheid: De publieke opinie kan worden gebruikt om afwijkende meningen te marginaliseren of te onderdrukken.

Voorbeeld: Facebook die via regeltjes bepaald wat je leest. Je leest steeds meer van hetzelfde waardoor je bevestiging vindt in je mening. De kranten in NL allen in handen van Belgische uitgevers.

5. Positieve rol van macht over opinie. Er kan ook een potentieel positieve rol zijn. Het bevorderen van rationeel denken en kennis kan de samenleving vooruithelpen. Zoals ik zou zeggen ‘leren maakt het leuker’. Macht over opinie kan worden gebruikt om schadelijke overtuigingen te bestrijden, zoals racisme of onwetendheid. Maar tjaa…. wie bepaald wat schadelijk is en wat niet….. Hier mooie link naar de collges over ethiek.

Voorbeeld: Onderwijs dat kritisch denken stimuleert en wetenschappelijke inzichten verspreidt. Paulo Freire schreef hier vanuit Brasil al veel over…

6. Advies is democratisering van macht over opinie en een kritische benadering. Russell pleit ervoor dat macht over opinie wordt gedemocratiseerd, zodat geen enkele groep of individu een monopolie heeft.

Vrijheid van meningsuiting: Dit is essentieel om te voorkomen dat een enkele autoriteit de publieke opinie domineert. … maar waar stopt die vrijheid…. Als je de vrijheid van een ander inperkt? Moeilijk onderwerp vindt ik.

Kritisch onderwijs: Mensen moeten worden opgeleid om informatie te evalueren en zelf na te denken. Daar werk ik aan mee. Zie mijn visie op onderwijs op Youtube. Link zit onder deze tekst.

Diversiteit in media: Een pluraliteit van perspectieven in de media voorkomt centralisatie van opinievorming.

Kritische benadering van macht over opinie. Hij denk met mij dat je de macht over opinie kritisch moet benaderen:

• Analyseer wie de bron van informatie is en wat hun motieven zijn.
• Bevraag traditionele normen en overtuigingen, zelfs als ze wijdverspreid zijn.
• Bevorder rationeel denken en scepticisme tegenover dogma’s.

Maar dat doe je al door deze opleiding te volgen. Fijn, je bent dus erg goed bezig denk ik.

Conclusie

Macht over opinie is volgens Russell een van de meest invloedrijke en gevaarlijke vormen van macht. En daar kan ik het alleen maar mee eens zijn.

Rudolph Regter

Januari 2025